czwartek, 28 lutego 2008

Dom Gerard Calvet OSB - R.I.P.

Dzisiaj zmarł ojciec Gerard Calvet, benedyktyn i reverendissimus domnus z Opactwa św. Magdaleny z Le Barroux - założyciel i wieloletni opat tej wspólnoty, założonej tylko i wyłącznie po to, by można było kontynuować obserwancję benedyktyńską zgodnie z Regułą, w stylu dawnego klasztoru En Calcat i w duchu tradycji łacińskiej.

Wieczny odpoczynek racz mu dać, Panie. Et lux perpetua luceat ei.

Miałem szczęście go poznać osobiście - i to w Fontgombault, na sali obrad pod przewodnictwem kard. Ratzingera. Wręczyłem mu egzemplarz naszego polskiego wydania jego książki Jutro Chrześcijaństwa. Tamże pisałem o Dom Gerardzie w posłowiu.

To prawie równoczesne spotkanie książki i autora było szczęśliwym wydarzeniem - bo dawało kontakt równocześnie z dwiema warstwami osobowości tego jednego człowieka. W Jutrze jest to energiczny polemista, chętnie wznoszący sztandar i - by powiedzieć językiem Tomaszowej definicji politycznych obowiązków duchowieństwa - zagrzewający do walki tych, którzy wojują w obronie Christianitas. Dom Gerard nikogo tam specjalnie nie oszczędza, i takim gorącym duchem przecież pozostał - stąd też jego zdolność zgromadzenia wokół siebie w najtrudniejszych warunkach izolacji i wykluczeń grupki młodych zapaleńców, za murami wznoszonego klasztoru i poza nimi (ileż różnych środowisk świeckich zainspirowało Le Barroux!) - ale także i starych "wilków-samotników", jak Thibon czy Madiran. A jednak w tej samej książce jest też cudowny rozdział o benedyktynach i o mniszym pax. I wydaje się, że opat Gerard wraz z upływem lat coraz lepiej wczuwał się w to, co tak pięknie wtedy opisał, a jego klasztor stawał się też "narzędziem pokoju", pozostając przecież zarzewiem odbudowy katolickiej duchowości i liturgii. Ten klasztor nadal nawraca.

Umarł na serce nagle, choć od lat rozmaicie słabował. Domyślam się, że to była dobra śmierć - i szczęśliwe odejście ze świata, który dał już Dom Gerardowi i to, co miał gorzkiego dla wiernego syna Kościoła, i to co miał błogosławionego dla mnicha szukającego Boga także w pięknie. Po drugiej stronie nie będzie już goryczy, za to błogosławieństwo trwa.

piątek, 22 lutego 2008

Normalnie i nienormalnie

Zostałem bardzo uprzejmie zaproszony do udziału w Tygodniu Eklezjologicznym na KULu (w kwietniu br.) - do stołu panelowego na temat Vaticanum II i liturgii. Nie wiem jaki będzie szerszy kontekst, ale wprowadzenie tematu liturgii trydenckiej (o tym mam mówić) do programu tego Tygodnia to jednak oznaka kształtującej się normalności. Oby tak dalej, z tradycją łacińską już nie jako ciekawostką, ale jako normalnym elementem życia liturgicznego i duchowego w Kościele w Polsce.

To nie znaczy, że ta normalność kształtuje się bez niepotrzebnych trudności. Czasem słyszę, jak tu i tam jakiś biskup czy ekspert powiada, że "u nas nie ma zainteresowania Mszą trydencką". Wiem, jak często takie deklaracje są efektem nie tyle dobrej diagnozy sytuacji, ile pewnej umysłowej bariery ich autorów, którzy dosłownie "nie widzą problemu". Nie widzą, i już!

A ja co jakiś czas odbieram telefony i mejle, które świadczą dobrze o tym, jakie kłody rzuca się czasem pod nogi zwykłym ludziom, którzy chcieliby - najzwyczajniej w świecie - chodzić na "starą Mszę". Oto jeden z takich listów:

Drogi Panie Redaktorze!

Nazywam się XXXXXXXXXXX, mam 42 lata i piszę do Pana z XXXXXXXXX z prośbą o pomoc.
Jest nas tu ponad 10 osobowa grupa ludzi, ceniących sobie szczególnie Mszę Świętą Trydencką i pragnących w takiej Mszy uczestniczyć. Myślimy, że gdyby takie Msze się odbywały, chętnych z czasem jeszcze by przybyło.

Mąż, córka i ja uczestniczyliśmy już w kilku takich Mszach w Lublinie, w kościele pw. Św. Ducha. Cóż, kiedy najstarszy w XXXXXXXXXX ksiądz - proboszcz największej xxxxxxxxx parafii, który odprawaiał jeszcze w młodości takie Msze i nieźle je pamięta (przy nas cytował fragmenty z pamięci), nie chce zgodzić się na ich odprawianie na naszą prośbę. Co więcej - nie widzi w tym większego sensu. Uważa, że obecne Msze są równie dobre i nie ma sensu, by przywracać to, co stare. Uważa, że decyzja Ojca Świętego Benedykta XVI jest ukłonem w stronę Lefevrystów i właściwie tylko ich dotyczy, a nie zwykłych parafian. Ten ksiądz mówił nam jeszcze, że w xxxxxxxx, z polecenia biskupa xxxxxxxxxxx, odprawiano Mszę Trydencką, i że była to próba nieudana.

Proszę nam doradzić, co jeszcze możemy w tej sprawie zrobić? Bylibyśmy bardzo wdzięczni...
Dziekan naszego dekanatu powiedział nam również, że jedynym księdzem w naszej okolicy, który mógłby rzeczywiście taką Mszę odprawić, jest ksiądz prałat xxxxxxxxxx - ten właśnie, który nam odmówił. Nikt inny by nie potrafił. Dodał, że on sam zna tylko ministranturę, ale jest to tak trudna Msza, że widzi to wszystko bardzo pesymistycznie.
Przyszła nam jeszcze myśl, aby zaprosić do naszego miasta któregoś z księży z terenu Polski, który już taką Mszę odprawia, aby odprawił ja u nas choćby raz na 2-3 miesiące. Grupa chętnych mogłaby wtedy wzrosnąć i być może byłyby większe szanse przekonania ks. xxxxxxxx do odprawiania Mszy Trydenckiej.
Nie wiemy jednak czy byłby to dobry pomysł i z kim ewentualnie moglibyśmy się skontaktować w tej sprawie.

Serdecznie prosimy o jakąś pomoc i dołączamy pozdrowienia

To oczywiście nie jest ten słynny przypadek abp. Gocłowskiego, który od dawna nie jest w stanie zadbać o odprawianie Mszy trydenckiej, za to gromi lefebvrystów. Tutaj to wygląda inaczej: zwykli ludzie, zwykła prośba - i kompletny brak chęci i wiedzy u tych, którym zlecono duszpasterstwo. Nawet sił im nie starczyło, żeby przeczytać dokument Benedykta XVI (wygląda na to, że wiedzą o nim tyle, ile było w telewizji). Teraz rozkładają ręce i... No cóż, taki właśnie ma być koniec tej sprawy w tej i tej i jeszcze innej parafii.

Gdy następnym razem usłyszę, że "nie było chętnych do udziału w tej liturgii", dopowiem: chyba księży?

Ale i to nie jest dla mnie pewne. Jeszcze pamiętam przypadek księdza z zachodniej Polski, który zaraz po ogłoszeniu motu proprio odprawił starą Mszę u siebie w parafii - no i zaraz miał telefon z kurii: "co tam się u was wyrabia? przecież ksiądz arcybiskup wyznaczył już kogo innego do odprawiania tej Mszy!" I zaraz mi się przypomina dwóch następnych księży z podobnymi historiami, z miast w różnych stronach Polski. Chcieli, próbowali - ale powiedziano im: a co, tyle wolnego czasu macie?

Tyle wysiłku, żeby na końcu można było powiedzieć: nie ma chętnych.

czwartek, 21 lutego 2008

Papież poprosił o wierność

Papież przyjął dziś reprezentację Towarzystwa Jezusowego - i mówił do jezuitów bardzo pięknie o zaangażowanej wierności Kościołowi (wymienił dziedziny takie jak: powszechne zbawienie przez Chrystusa, moralność seksualna, małżeństwo i rodzina) oraz wezwał do refleksji nad odnalezieniem pełniejszego sensu ślubu posłuszeństwa papieżowi. Jest to w istocie kolejny z serii sygnałów, że Benedykt XVI oczekuje od jezuitów - jakby to rzec - wyraźnej zmiany na lepsze. Nie mówi się takich rzeczy raz i drugi, jeśli sprawy mają się przyzwoicie. A Papież mówi np.:
Ślub ten [ślub posłuszeństwa Papieżowi] nie oznacza tylko gotowości bycia posłanym na misje w odległe strony, ale także – jak wyraża to pierwotny duch ignacjański czucia z Kościołem i w Kościele – oznacza gotowość miłowania i służenia w odniesieniu do ziemskiego Wikariusza Chrystusa. Chodzi o efektywne i afektywne oddanie, które powinno was uczynić jego cennymi i niezastąpionymi współpracownikami w służbie Kościołowi powszechnemu.
Przemówienie Papieża przeczytałem razem z wywiadem o. Dariusza Kowalczyka SJ na ten sam temat, właśnie w związku z audiencją u Ojca Świętego. Wywiadem tym jestem zbudowany, czuje się w nim te rzymskie rekolekcje. Często się z o. Kowalczykiem nie zgadzam, tu i tam polemizowaliśmy (ostatnio o. K. nawet zawitał polemicznie na Cybersylwę) - i pewnie jednak w sprawie teologii Rahnera byśmy się nie pogodzili - ale w słowach z wywiadu dla Radia Watykańskiego czuje się jednak jakiegoś dobrego ducha. No i dobrze, cieszę się z o. Kowalczykiem.

Może więc nadszedł czas, by zamiast rozważać pożytki RZADKIEJ spowiedzi, fascynować się "obywatelskim nieposłuszeństwem" na rzecz Komunii na rękę, importować jogę, lekceważyć niebezpieczeństwa związane z Kartą Praw Podstawowych lub martwić się odnowieniem Mszy trydenckiej - jezuici zabrali się do owego sentire cum Ecclesia? Papież dobrze radzi.

wtorek, 19 lutego 2008

O islamie - jedna strona medalu

W TVP Polonia uczestniczyłem w Komentatorze o islamie w Europie (z prof. Daneckim i red. Dobieckim). Rozmowa szła dość wartko, choć w trakcie zorientowałem się, że obowiązywała nas formuła, w której nie bardzo mogliśmy sobie wchodzić w słowa i reagować. Raczej odpowiadaliśmy na pytania prowadzącej.

Trochę dotknęliśmy temat islamu w Europie. Mówiłem o komplikacji, która wynika z tego, że dziś rozmówcą muzułmanów w Europie jest nie tylko chrześcijaństwo, ale i systemy laicyzmu, wrogie religii po prostu. Te systemy laickie dopiekają tak samo muzułmanom jak chrześcijanom - a równocześnie w krajach sztandarowo islamskich trwa w najlepsze dyskryminacja chrześcijan, włącznie z zabójstwami.

Zdziwiło mnie pytanie prowadzącej red. Sieradzkiej, czy chrześcijanie nie powinni zazdrościć islamowi temperatury reakcji na obrażanie ich religii. My mamy zupełnie inną religię, i ta nasza nie pozwala na takie rozbestwienie emocji. Inna sprawa, że rzeczywiście już za bardzo przyzwyczailiśmy się do bluźnierstw. Ale to nieprawda, że dziś już nikt nie umiera za chrześcijaństwo. Okazuje się, że przypominanie o codziennym męczeństwie chrześcijan także w niektórych krajach muzułmańskich jest konieczne.

W sumie - mówiliśmy rzeczywiście prawie wyłącznie o sprawie obecności muzułmanów w Europie. Ale to rodzi pewne złudzenie, bo znika nam z obrazu ta dysproporcja między traktowaniem muzułamnów na Zachodzie i traktowaniem chrześcijan w krajach islamu. A świat mamy dziś mniejszy, nie da się mówić tylko o wycinkach globalnych problemów.


Spór marketingowców z antymarketingowcami

W Krakowie jest taki ksiądz, który mówi homilie z użyciem różnych chwytów marketingowych - a media od kilku dni opowiadają o tym w tonie sensacji. Już sobie wyobrażam kto się cieszy, a kto gorszy - ale nie zawsze pierwsi to liberałowie, a drudzy to tradycjonaliści. Bo np. bp Pieronek nie jest zadowolony.

A ja co bym powiedział? Najpierw to, że nie ma co się na dzień dobry gorszyć, chyba że się jest etatową ciotką-konserwatystką co ma za złe. Mnie różne wysiłki, aby dotrzeć do ludzi, najpierw ciekawią - a drażnią tylko te, których wynalazca zapomina, że jest tylko sługą Słowa. Z tym że Słowo mówi nie tylko słowami, a szokowało już nie raz, i dobrze. Kaznodzieje baroku i średniowiecza "nie takie rzeczy" wyprawiali w dobrej sprawie.

Trzeba tylko pamiętać, że czasem jest tylko krok od wzniosłości do śmieszności. Poza tym jest na pewno granica szoku, której w ramach liturgii przekraczać nie wolno nikomu, nigdy, nigdzie. Ale wymowne gesty są na pewno dobrym uzupełnieniem słowa.

I ostatnia sprawa: pewnie, że Ewangelia nie jest więźniem żywiołów tego świata - i tak jak nie jest zależna od przemyślności ludzkiego rozumu, tak jej moc nie wynika z siły użytej retoryki czy zastosowanego marketingu - ale z drugiej strony skoro Łaska nie usuwa natury, także marketing może być sługą Teologii. Wbrew pozorom mądry marketingowiec nie zrobi z Ewangelii proszku do prania - bo wie jak wielki skarb ma "sprzedać".

Ludzie, kupujcie, choć nie macie pieniędzy!


Na wirażu

Ksiądz Isakowicz-Zaleski wydaje następną książkę - tym razem coś w rodzaju autobiografii. Nie znam jej, więc z ocenami muszę poczekać. Ale już wczoraj, w programie Kwadrans po ósmej (TVP1) byłem zmuszony zareagować łagodną polemiką na to, co mówił autor - bo odniosłem wrażenie, że upominając się o odchodzących księży (bynajmniej nie tych najsławniejszych), ksiądz poszedł w stronę krytyki "struktur". A jednak, niezależnie od wszystkich okoliczności, chodzi tu o wierność przyjętemu sakramentalnie powołaniu. A więc winy za odejścia nie należy, po Bartosiowemu, zrzucać na struktury. Chyba że ksiądz Isakowicz miał na myśli jakieś pasożytujące w organizmie kościelnym "struktury zła" - ale i wówczas każde odejście byłoby głównie sygnałem ich tryumfu (co zresztą opisano kiedyś przejmująco w amerykańskiej książce "Good bye, good men", o niszczeniu powołań w liberalnych, "lawendowych" seminariach).

Niestety we wczorajszej wypowiedzi ks. I-Z był też niezbyt zręczny passus, żeby Kościół "zaczął stosować swe antygejowskie kontry najpierw że własnych szeregach". Pewnie, niech będzie tu przejrzystość i stanowczość, ale to przecież nie znaczy, że wcześniej Kościół ma zamilknąć, prawda?


Stacja: Santa Balbina

niedziela, 17 lutego 2008

Christianitas 35

Niedługo wejdzie do dystrybucji nr 35 naszego pisma. Jest to numer rimejkowy, w znacznym stopniu powtórzenie nieuchwytnego już od dawna nr 9, z materiałami z sesji kard. Ratzingera z Fontgombault z 2001. Zdecydowaliśmy się na ten zawsze ryzykowny krok m.in. dlatego że te materiały nabrały dziś, po Motu proprio nowej aktualności, pytano nas o ich dostępność, a nie mamy tego w sprzedaży od długiego czasu i jestem pewny, że większość naszych dzisiejszych czytelników nie ma o tamtych tekstach nawet pojęcia. Zresztą tak naprawdę nigdy nie wydrukowaliśmy wszystkich materiałów z Fontgombault w jednym tomie - teraz to robimy, a inne materiały odkładamy. Jednak ze względu na jego szczególny charakter traktujemy ten numer inaczej niż wszystkie inne: nie wejdzie do szerokiej dystrybucji, będzie w sprzedaży wysyłkowej, a prenumeratorzy dostaną go jako bonus, czyli za darmo, poza opłaconą prenumeratą. A następny, już zwyczajny numer za jakieś dwa tygodnie.


Kataryzm jako wyzwanie intelektualne

Wiadomo bardzo dobrze, że kataryzm był dla Kościoła poważnym wyzwaniem moralnym: jak większość herezji, i on żywił się jakąś zgnilizną społecznych grzechów, tutaj zapewne jakimiś zachłyśnięciami dobrobytu. Odpowiedzią musiało być świadectwo radykalizmu w praktykowaniu ubóstwa - i dobra doktryna o pochodzeniu świata materialnego od jedynego, dobrego Boga. To dawali dominikanie i franciszkanie, każdy z tych zakonów po swojemu.

Ale rzadko uświadamiamy sobie to, że problematyka postawiona przez kataryzm pobudziła refleksję teologów do jednego z najważniejszych skoków myślowych łacińskiego średniowiecza: odkrycia najpierw transcendentalnego charakteru dobra (tego, że wszystko co istnieje jest dobre po prostu dlatego że jest), a potem w ogóle szerokiej doktryny transcendentaliów. Tak naprawdę ta ostatnia była pierwszym zupełnie własnym odkryciem filozoficznym Łacinników. Autorzy z kręgu Uniwersytetu Paryskiego zrobili ten ważny krok około połowy XIII wieku. To dziwne, ale nikt wcześniej nie postawił tego tak kategorycznie: coś jest dobre dlatego że jest. Z tego samego powodu jest jednością i prawdą. Filip Kanclerz, mistrzowie franciszkańscy, św. Albert, św. Tomasz - to oni powiedzieli to pierwsi w filozofii. Wieki wcześniej powiedziało to Pismo: rzeczy są dobre, bardzo dobre.


Stacja: Santa Maria in Domnica

Moda na apolityczność

Wyszedłem właśnie z programu Między niebem a ziemią w TVP1, z dyskusji o zaangażowaniu Kościoła w życie publiczne (na tle niedawnego spotkania Episkopatu i Rządu). A więc taka dyskusja z wątkami, które przerabiało się w ostatnich latach wiele razy. Charakteryzując to od strony dziennikarskiego ustawienia programu, grałem w deblu z Marcinem Przeciszewskim, naprzeciw red. Gduli z "Krytyki Politycznej" i red. Wiśniewskiej z "Wyborczej", a pośrodku siedział Marek Zając (obecny był też ks. dr Kloch, rzecznik KEP).

Zwróciły moją uwagę dwie rzeczy: Najpierw, o paradoksie, to, że Gdula ma swoją rację, gdy opisuje te różne dile zawierane niekiedy w sposób niewypowiedziany między politykami i biskupami, zwykle na zasadzie absolutu świętego spokoju społecznego (owszem, pokój społeczny to jest ważny składnik dobra wspólnego, ale jednak zwłaszcza z punktu widzenia chrześcijaństwa nie absolutny). Tylko że Gdula chciałby, żeby Kościół ze swoim "fundamentalizmem" wybrał los amiszów, a w ten sposób zostawił uprawianie polityki neurotykom laicyzmu.

A potem zaskoczył mnie trochę ks. Kloch gdy przyjął taką strategię, że sprawy omawiane na komisji wspólnej "nie mają nic wspólnego z polityką", bo to przecież chodzi o katechezę, bioetykę itp. No ale jednak te sprawy wchodzą w politykę, gdy chodzi o zaangażowanie państwa i prawa. To zresztą normalne i chwalebne, że Kościół ma też swoją etykę polityczną, np. w kwestiach bioetycznych. Wypowiedź rzecznika brzmiała mi jak unik przed ewentualnym uderzeniem. Niestety to się może zaczyna jako "zręczna dyplomacja", ale kończy rozbrojeniem opinii katolickiej, gdy rzeczywiście trzeba i można porządkować tę naturalną sferę życia człowieka, którą jest polityka (bo polityka tak naprawdę nie jest tylko "sztuką zdobywania władzy", ale roztropną służbą na rzecz doczesnego dobra wspólnego społeczności cywilnej).

Ciekawe, że wszystko to składa się samo w powszechna modę na apolityczność: wszyscy boją się być "złapani" na polu polityki, więc nawet platformiany rząd uprawia miłość-a-nie-politykę, tak jak po naszej, kościelnej stronie czasem uprawia się dialog-a-nie-nawracanie. "Popatrzcie, jacy jesteśmy pluszowi"?


sobota, 16 lutego 2008

Normalność "in re" i normalność "in spe"

Wczoraj zadzwonił do mnie ksiądz z Polski południowej, stary prenumerator "Christianitas" (pozdrawiam!). Oddech normalnej rozmowy: rozmawialiśmy o książce bp. A. Schneidera Dominus est, ksiądz wspominał o swej posłudze cotygodniowego odprawiania Mszy tradycyjnej, z czego miły wniosek, że są już w Polsce takie regularne celebry tradycyjne, o których najstarsi polscy tradycjonaliści nie słyszeli). Normalność "in re".

A dziś przeczytałem na blogu ks. Zuhlsdorfa list z Papieskiej Komisji Ecclesia Dei, w którym wyjaśniono, że każdy seminarzysta "ma prawo" do zapoznania się w seminarium z formą tradycyjną liturgii, a rektorzy seminariów powinni zadbać o wprowadzenie tej treści do programu.



Komisja ED jest dziś ważniejsza niż kiedyś, a ten głos to zapewne zapowiedź treści oczekiwanego dokumentu precyzującego sposoby realizacji Motu proprio Summorum Pontificum. Normalność "in spe".


Łaska posiadania księży

Wczoraj mieliśmy Ewangelię o owym nieboraku przykutym od lat do łoża choroby, który nie mógł na czas zejść do cudownej sadzawki, bo nie miał mu kto pomóc. "Nie mam człowieka" - tak się żalił Panu Jezusowi, więc On po prostu go uzdrowił bez pośrednictwa Betsajdy. A więc i ten chory znalazł "człowieka", ale już nie musiał zstępować do sadzawki.

A dziś kończą się wiosenne (he, he) Suche Dni, skoncentrowane na modlitwie i ofierze za nowowyświęcanych kapłanów. Myślę, że księża, czyli zwielokrotnione obecności Chrystusa, to są dla nas, nieboraków przykutych do swych usterek - ci "ludzie", albo raczej każdy z nich jest tym "człowiekiem", którego tak brakowało. Bez takiego człowieka "ani rusz". Tylko że oni są równocześnie jak ten anioł, który poruszał wodami sadzawki, że leczyła. Kapłani jak ich, nasz Arcykapłan: prawdziwy Człowiek i prawdziwy Posłaniec-Angelos (Ten sam, co wymieniany w Kanonie, który zanosi Ofiarę na ołtarz w niebie).

Niechby byli nasi księża tacy właśnie: ludzcy w obejściu, a anielscy w swym nadprzyrodzonym urzędzie.

Myślę dziś o tych wielu różnych księżach, którzy wpłynęli na moje życie. Niektórzy należeli do tych ludzi, którzy mieli na mnie wpływ największy i najbardziej decydujący - a więc życiowo ogromnie dużo im zawdzięczam. To chyba norma w każdym społeczeństwie katolickim. Dzięki Bogu, że w różnych ważnych momentach "miałem człowieka". A "człowiek" ten miał różne twarze - krotochwilny był lub nieco paternalistyczny, przenikliwy znawca dusz lub administrator trzód, "mistrz dzieł Bożych" lub szukający uparcie dotarcia do dusz didżej Bożych natchnień, znawca misteriów lub strażnik najeżdżający siedziby diabelskiego mętu. Staruszek siwiutki w drewnianym kościółku lub mocarny piłkarz gotowy na podbój punktowców Ursynowa lub zaśniedziałych parafij. Tak jak zawsze rozmaity jest "człowiek".

No i wewnątrz tego "człowieka" uświęcony tam "anioł". Zawsze, zawsze, zawsze są wokół nas tysiące "sadzawek", gdzie któryś kapłański "anioł" wzbudza wody uleczenia. Pamiętacie tę ulgę odkładania na bok własnego "łoża" po odejściu od konfesjonału z Bożym rozgrzeszeniem? Albo gdy w wodach chrztu obmywane było dziecko? Albo gdy potężny wir mszalnej Ofiary obmywał nasze twarde serca kolejnymi, falowymi przypływami? "Anioł", w którego twarz się nie wpatrywałem, gdy prowadził nas na spotkanie Pana.

To "człowiek" i "anioł" sprawia, łypiąc swymi dwoma różnymi oczyma. Jedno z tych oczu patrzyło mądrze lub tępo, przenikliwie lub obojętnie, wesoło lub surowo - a drugie mrużyło się w Pańskich słowach: Już nie grzesz, aby ci się coś gorszego nie stało.

Dzięki Bogu za łaskę księży.



W obłoku Przemienienia

I przed naszemi oczyma obłok Pański zakrywa kapłanów, dokonywujących przy Ołtarzu tajemnicy przeistoczenia postaci sakramentalnych, pod osłoną milczenia świętego Kanonu. Przez ręce to kapłanów zstępuje ku nam Pan, dzielący z nimi własną wszechwładzę w każdej sakramentalnej czynności.

fot. Paweł Kula

To bezprzykładne uprzywilejowanie pomazańców Bożych ma czysto nadprzyrodzony charakter, niewykluczający właściwej człowiekowi nędzy i ułomności, którym i kapłani, jako ludzie, podlegać mogą, na równi z wiernymi.


Dom Gueranger, Rok liturgiczny, t. V

Suche dni, stacja: Bazylika San Pietro

piątek, 15 lutego 2008

Matka Boska Radosna

Do swojego około wielkopostnego listu do przyjaciół Opat Fontgombault dołączył list od ks. Salerno, który w Peru pracuje na rzecz opuszczonych dzieci. Założyciel wielopostaciowego apostolatu Opus Christi Salvatoris Mundi, w cztery lata zbudował w Cuzco Miasto Dzieci, czyli dobrze wyposażony kompleks obejmujący szkoły, warsztaty, internat i kościół, z figurą Matki Bożej Ubogich w środku. Rozmach tego przedsięwzięcia imponuje, ale duże wrażenie zrobiła na mnie też taka wzmianka, że w tym Mieście Dzieci uczy się i takich rzeczy jak piękna psalmodia gregoriańska po łacinie, a codzienna Msza jest odprawiana z dużą dbałością o jej sakralność. Otóż to: dać ubogim i zaniedbanym nie tylko jeść i mieszkać, i choćby zadatek przygotowania profesjonalnego - ale i to, co najcenniejsze, a wtedy dawać naprawdę z najwyższej półki.

To mi przypomniało podobne dzieło ks. Berto, poza tym założyciela Instytutu Dominikanek od Ducha Świętego z Pontcalec i teologicznego doradcy abp. Lefebvre'a z Soboru (niestety kilka lat później zmarł i nie mógł już wzmacniać "rzymskiego" ducha podziwianego hierarchy). On swoje dzieło wychowania sierot oddał pod patronat Notre Dame de Joie, Matki Boskiej Radosnej. Dzieła ks. Berto oddychały tomistyczną pogodą ducha, choć przecież nie zawsze było łatwo (wróciwszy z Soboru, zwierzył się razu pewnego melancholijnie, że "teraz przez lat dwadzieścia, trzydzieści najlepsi będą bili się z najlepszymi"). Trzeba mieć dużo radości, żeby nie bać się nędzy - zwłaszcza gdy w spotkaniu z nędzą innych odkrywamy swoją własną, czasem trudniejszą do naprawienia.


Suche dni, stacja: Bazylika dei Santi XII Apostoli

czwartek, 14 lutego 2008

Telewizyjna wizytówka Christianitas

W miłym kościele św. Benona nagrywałem rozmowę o Mszy i "Christianitas". Niezwykłość tego wydarzenia polegała na tym, że rozmowę prowadził ks. Kazimierz Sowa dla Religia.tv. Inna sprawa, że był on autorem jednego z lepszych tekstów o tradycjonalistach (we "Wprost"), ale na pewno dla wielu wieść o nagrywaniu przez ekipę ITI w kościele redemptorystów będzie zaskoczeniem. Tymczasem wszystko odbyło się zwyczajnie i bez sensacji, ze znaną mi roztropną otwartością gospodarza miejsca.


Siedzieliśmy na granicy kruchty i nawy, a mowa była najpierw o liturgii a potem o formach obecności katolickiej w życiu publicznym. Pół godziny popłynęło szybko, nawet nie zdążyliśmy się pospierać. Mój rozmówca dobrze przygotowany, potrafił cytować konkretne wpisy z Cybersylwy - a to zawsze ułatwia wiele. I chyba pewne wrażenie niedosytu po obu stronach, bo ledwie dotknęliśmy temat polityki. I tak tego nie zobaczę w tv, chyba że w internecie (w onet.tv).

Off line, in life

W środę przed południem popsuł mi się internet - co ma swoje dobre strony, bo natychmiast ma się więcej czasu. W sumie bardzo mi to pasuje, bo robię ostatnie poprawki w swojej książce historycznofilozoficznej, a temu abstynencja internetowa ogromnie sprzyja. Te ostatnie poprawki dają mi poczucie, że te już długie lata powolnego dłubania jednak nie idą na marne. Mimo wszystkich burz, w które wskakiwałem z ogromną werwą, udało się też zachować stabilność ducha dla tych spraw wymagających jej w stopniu zupełnie szczególnym.

Na dodatek przez cały czas zachowuję mocne przeświadczenie, że te z pozoru "bardzo abstrakcyjne" sprawy opisywane w książce - metafizyka XIII wieku - nie oddalają mnie od aktualności, lecz właśnie dają jej rozumiejące widzenie. Co innego, że akurat to piszę zapewne dla kilkudziesięciu ludzi w kraju, może dla kilkuset wliczając ludzi skłonnych do wielkodusznego wychodzenia poza swe specjalizacje.

Czasem myślę, że w życiu przyszło mi grać na naprawdę szerokim fortepianie: jego klawiatura rozciąga się od artykułów o pobożnie spędzonej niedzieli do analiz z Analityk wtórych Arystotelesa, od bieżącej publicystyki dla gazet do opracowań z najnowszej historii liturgii. Kto takiego grania próbował, ten wie jak trudno czasem nie pogubić się w stylach i targetach.

Czasem już zapominam jak dużo znaczyły dla tej niezbędnej stabilności te najgorętsze lata pasji filozoficznej. I sądzę, że do dziś potężny wpływ na to co i jak myślę, ma zarówno to całe spotkanie z realizmem Tomasza, jak i konkretniej opracowanie u niego teorii ciała ludzkiego. Tak właśnie: uważam, że zajęcie się antropologią i w niej takim cielesnym tematem ukierunkowuje mnie do dziś, włącznie z tym odkryciem znaczenia tradycji, liturgii, sakramentu, instytucji, każdej "inkarnacji". Obecna praca z teorii bytu ma trochę inną genezę, ale też zaznaczył się w niej wątek konkretnego zakorzenienia refleksji teologów-metafizyków z Paryża w długiej tradycji łacińskiej.

wtorek, 12 lutego 2008

Sancti Benedicti Abb. Anianensis O.N.

Dzisiaj w Fontgombault pamiątka św. Benedykta z Aniane, ordinis nostri, opata bardzo zasłużonego dla rozpowszechnienia benedyktynów na Zachodzie (mało kto pamięta, że Reguła św. Benedykta zyskała wyraźny prymat dopiero w czasach karolińskich, a udział w tym znaczny właśnie Aniańczyka). Wspomnienie to obchodzi się dzień po rzeczywistym dies natalis świętego (bo zmarł dla trudów doczesnych 11 lutego), z powodu wczorajszego święta Maryjnego.



Benedykt & Benedykt


Czy chrześcijaństwo jest jeszcze potrzebne?

W jednym z niedawnych wpisów wyraziłem opinię, że z Adamem Szostkiewiczem - moim partnerem w dyskusji u dominikanów - różnimy się samym rozumieniem dialogu. Teraz przeczytałem, w pewnym omówieniu przebiegu Areopagu na Freta, że stanowiska pana Adama i moje można by bez trudu pojednać. Bardzo by mnie to ucieszyło, ale jednak na razie nie jestem przekonany.

Z red. Szostkiewiczem spotykam się od lat tu i tam, dyskutujemy i wyrażamy odmienne stanowiska. Z tych lat zapamiętałem rzeczy zarówno zachęcające (np. bardzo samodzielne stanowisko ASz w sprawie Pasji Gibsona), jak i zniechęcające (np. przykrą próbę wmontowania mnie w szeregi krytyków Jana Pawła II, obok jakiegoś nieprzytomnego liberała). Czasem może to wygląda tak, jakby chodziło o napięcie między dwiema optykami ufundowanymi jednak na jednej podstawie. Jednak tego wspólnego fundamentu ja nie jestem pewien, i po prostu inaczej rekonstruuję bazę stanowisk, które prezentuje ASz na takich spotkaniach jak to na Freta. Tam pan Adam mówi do mnie np., że przecież jest jasne, iż i on jest za silną tożsamością chrześcijaństwa (co w domyśle ma znaczyć, że przeszkadza mu nie ta "tożsamość", lecz zbytnia "asertywność" czy niewczesna "żarliwość" w jej wyrażaniu). No i właśnie w tym rzecz, że dla mnie to - ta wspólna "tożsamość" - nie jest ani jasne ani oczywiste. Mówiąc wprost, ja wcale nie wiem o jaką "tożsamość" chrześcijaństwa chodzi Adamowi Szostkiewiczowi - a więc czy martwimy się istotowo o to samo chrześcijaństwo, tak jak na pewno nie mówimy o tym samym dialogu.

Skąd te moje znaki zapytania? Nie są to domysły inkwizytora ani wątpliwości poszukiwacza sprzeczności. Pan Adam sam sprecyzował swe stanowisko - nie na Freta czy w innym podobnym ośrodku, ale na łamach "ResPubliki Nowej", w długiej dyskusji redakcyjnej o Europie naszych marzeń (RN 3/2006, 7). Tam czytam:

[Adam Szostkiewicz:] Ta moja wymarzona Europa to Europa, w której odżywa chrześcijaństwo, ale jest chrześcijaństwem głęboko zsekularyzowanym. Wiadomo, że to miejsce chrześcijaństwa zajęła później ideologia praw człowieka, to jest jedna z możliwości. Wiadomo, że chrześcijaństwo - a głównie katolicyzm - przeszło długą drogę od Soboru Watykańskiego II, drogę, która jest drogą ekumeniczną. Moim zdaniem ostatecznym celem chrześcijaństwa jest to, by ono się zsekularyzowało. Tak chyba jest, że chrześcijaństwo naprawdę zwycięży wtedy, kiedy przeniknie do życia zbiorowości, do życia Europy bez tego szyldu religii. I to jest - moim zdaniem - prawdziwa, historyczna i kulturowa, rola chrześcijaństwa.

Andrzej Leder: To się już w dużym stopniu stało.

A.Sz.: Ten proces, przy różnych niesłusznych protestach, postępuje. Niesłusznych dlatego, że - tak mi się wydaje - prawdziwy cel chrześcijaństwa jest taki, żeby rozpuścić się w świecie, ale żeby zachować to, co chrześcijaństwo w świat - a przede wszystkim w kulturę europejską - wniosło.
Pamiętam te podane przez pana Adama zasadnicze definicje istoty i misji chrześcijaństwa - i mówiąc szczerze kompletnie mi one nie pasują do tego, co na Freta mówił o tożsamości, entuzjazmie religijnym (zrozumiałe jest w tym kontekście jedynie krytyczne podejście ASz do "niesłusznych protestów" Benedykta XVI). Nie wiem, czego się trzymać, ale jedno przynajmniej wiem dobrze: że to, co mówił p. Szostkiewicz w cytowanej wyżej dyskusji, jest istotnie różne od tego, co wiem o chrześcijaństwie z mojego katechizmu. To znaczy z katechizmu, który otrzymałem od Kościoła. Wydaje mi się, że rozumiem "desakralizacyjną" linię pojmowania chrześcijaństwa przez redaktora "Polityki" - i wiem, że nie z takim chrześcijaństwem wierzę w Kościół.

Z tego jednak wynikałoby, że pogodzić stanowisko moje i pana Adama nie będzie jednak łatwo. Z tej konstatacji korzyść jedynie taka, że wiadomo kto gdzie stoi.



Quaerite Dominum, donec inveniri potest

Czy może człowiek odrzucić dar Boży i nie ponieść szkody na duszy? Kto zaręczyć zdoła, że raz odepchnięta i wzgardzona, zjawi się jeszcze łaska na żądanie nasze? Wyraźnie przeczą temu słowa Proroka: „Szukajcie Pana, póki nalezion być może", wzywajcie Go, „póki jest blizko"... Nie w naszej są mocy i władzy owe błogosławione tknięcia łaski, której nieodrzuca-nie za życia, o szczęśliwej za grobem przyszłości stanowi. Na każdego patrzy Bóg, a liczy chwile i odmierza dary swoje.. Pamiętajmy, że po godzinach miłosierdzia czeka nas nieprzemijająca wieczność sprawiedliwości.

Dom Gueranger, Rok liturgiczny, t. V

Stacja: Santa Anastasia

Msza klasyczna i bp Ignacy Dec

Otrzymałem następującego mejla, który z przyjemnością tu transmituję:

Z radością informuję, że Wideoteka Diecezji Świdnickiej wydała płytę DVD z ponad 80 minutowym nagraniem Mszy Świętej w nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego, którą 13 stycznia w Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej w Wałbrzychu odprawił ks. dr Wojciech Grygiel FSSP z asystencją Biskupa Świdnickiego ks. bpa Ignacego Deca.

Płyta DVD jest do nabycia w Księgarni SANCTUS:
http://sanctus.com.pl/szczegoly/458/

a zwiastun filmu można oglądnąć na stronie:
http://www.gloria.tv/?video=ahqhujpdyghqtktmyawh


Deo gratias!

poniedziałek, 11 lutego 2008

Cherlacy czy twardziele? (2)

Odpowiadając na mój post Cherlacy czy twardziele?, dotyczący faktycznie sposobu podporządkowania natury łasce, owner dał w zasadzie coś, co mógłbym nazwać klasycznym wykładem tej problematyki. Wykład ten nazwę klasycznie katolickim także w tym sensie, że rozpoznaję w nim prawdy, w które zawsze z Kościołem wierzyłem. Podstawowy zespół stwierdzeń ownera uważam jednak raczej za start niż za metę, raczej za konieczne światło niż oświetlony przedmiot. To nie jest zresztą wyrzut, bo przecież sam zaznaczyłem wątpliwość czy poruszone kwestie są rozwiązywalne w takim wyłącznie pryncypialnym dyskursie. Słusznie pisze owner, że rozwiązanie dokonuje się tu dzięki roztropności, a ta wyraża się w sądach konkretnych.

To rzekłszy, chciałbym jednak jeszcze coś sprecyzować, a coś sprostować. Po pierwsze, oczywiście chodziło mi raczej o obszar decyzji i życia pozostawiony bardziej pewnej swobodzie wolnej woli, a nie to, co opieczętowane (potencjalnie, w mocy Kościoła, lub także aktualnie, w prawej woli konsekrowanego) sakralnym "wyłączeniem ze zwykłego użycia". Inaczej mówiąc, nie chodziło mi o jakąś kolejną dyskusję na temat "nienaturalności" celibatu itp., ale właśnie o to, czy i jak łaska może dysfunkcjonować naturę - ciągnąc ją przy tym wyżej.

To prawda, że problem tak postawiony można bez trudu "załagodzić" tak jak zrobił to owner. Nie jestem jednak pewny, czy to jest właściwe rozwiązanie - rozwiązanie zawsze prawdziwe. Najprawdopodobniej wielu katolików przeżywa swoją wiarę przede wszystkim jako pokój wewnętrzny, a nawet coś w rodzaju "integracji", pełnej rozsądnego umiaru. Gdy jednak np. św. Jan od Krzyża pisze o usterkach w naturalnym funkcjonowaniu zmysłów wewnętrznych (np. pamięci czy wyobraźni) jako o typowych elementach procesu koniecznych oczyszczeń duszy, to właśnie dotyka tej sprawy, o którą mi chodzi. Są to usterki, które nie tylko znosi się dla Boga - ale które są przyjmowane jakby z wdzięcznością, jako uboczny skutek uświęcenia, spalającej obecności Boga. Zresztą cała "ciemna noc" jest przecież, z punktu widzenia natury, jednym wielkim ciągiem dysfunkcji i atrofii. Tylko w tym sensie mówiłem o "wrakach" itp.

Tu dotykamy naprawdę trudnej sprawy, ale owner przypominając klasykę katolicką wskazał jeden z centralnych tropów rozwiązania: udział w Męce. To tak oczywiste, że mogłoby nam tu nie przyjść na myśl tylko pod warunkiem, że męczeństwo traktujemy tylko w najściślejszych ramach trybunału kanonizacyjnego. Ale w swej szerszej istocie męczeństwo - czyli udział w Krzyżu - to jest zgoda - niekoniecznie bierna, czasem waleczna i czynna - na realne szkody, jakie poniesiemy w naszym życiu naturalnym, i to może tam, gdzie już coś jest naturalnie "przewidziane" lub zgoła "należy się" w porządku naturalnej sprawiedliwości czy zwykłego biegu rzeczy.

Może więc jest rzeczywiście tak - stawiajmy sobie tę kwestię otwarcie jak prawdę o nadchodzącej śmierci - że dla naszego dobra bezcenny i darmowy dar Łaski "kosztuje" każdego z nas jakieś naturalne dobro, jakąś małą śmierć? Łaska co prawda nie przychodzi nigdy po to, by zastępować naturę lub ją anihilować (jak np. sądził błędnie Herod obawiający się utraty władzy doczesnej z powodu przyjścia Króla Królów) - ale może jednak każdy Adam i każda Ewa otrzymuje ją wraz z pewnym "podatkiem" na rzecz bojaźni Bożej, z pewnym wewnętrznym żądaniem jakiejś "abstynencji" nie tylko od czegoś będącego złem po prostu?

Lourdes: 150 lat po


Łuk mój ukaże się na niebiosach i wspomnę na przymierze Moje z wami (Rdz 2, 14n)

O Maryjo, bez zmazy pierworodnej poczęta,
módl się za nami, którzy się do Ciebie uciekamy.

TW Mieczysław

Dopiero dziś zajrzałem na stronę IPNu z wypisem agenturalnym Bogusława Kowalskiego, mojego znajomego sprzed lat. Poznaliśmy się gdzieś około 1984 (ja wtedy byłem jeszcze w liceum, a BK na pierwszym roku historii). Byliśmy razem na sesji o Dmowskim w Krakowie. Zapamiętałem go jako sympatycznego człowieka, ideowego i trochę jeszcze oszołomionego przyjazdem na studia do Warszawy.

Druga rozmowa, którą mocniej zapamiętałem, odbyła się wtedy gdy BK nagle odwiedził mnie - też chyba w 1984 - w domu z wyraźnym pragnieniem oddania się do usług - gdyż był pod wrażeniem jakiejś nieprawdopodobnej plotki, że będę kierował komisją młodzieżową PZKSu po objęciu władzy przez ekipę endecką (wieść o tyle dziwna, że nie byłem członkiem PZKSu i byłem jeszcze licealistą). Przyznam, że to spotkanie trochę mnie rozbawiło i trochę też naruszyło mój dotychczasowy obraz szlachetnej naiwności mojego kolegi. A jakiś czas potem - ale musiało już minąć całkiem sporo czasu - BK umówił się ze mną w Ogrodzie Łazienkowskim, żeby zaproponować mi udział w swoim (?) projekcie "przejęcia kontroli" nad młodzieżowym nurtem PRONu (swoją drogą, ciekawe czy takie coś istniało?). Mój rozmówca podchodził do tego z ogromną powagą i opisywał w języku socjologii organizacji, ale jakoś mnie to nie przekonało, i w tym odważnym przejęciu kontroli nie zauczestniczyłem.

Jak widzę, wszystko to było jeszcze przed zwerbowaniem BK przez SB w 1986 (choć rozmowa w parku mogła być już potem). Z lat jego agentury nie mam wielu wspomnień - mijaliśmy się na korytarzach UW, gdzie Bogusław organizował jakieś spotkania "na temat Elementarza etycznego Karola Wojtyły" i apelował o tworzenie środowiska "milczącej większości".

Kiedy jedyny raz w swym życiu zetknąłem się z próbą nakłonienia mnie do współpracy przez esbeka, chwalił się on znajomością różnych okoliczności moich zaangażowań w nielegalną endecję. Kto wie, może to "Mieczysław" dostarczył coś z tej wiedzy? Esbek odczytywał coś o mnie z jakichś gryzmołów.

Potem, niestety, nasze drogi z BK znów się na moment skrzyżowały: jakoś w 1989 BK skontaktował się z redakcją drugoobiegowych "Nowych Horyzontów" i przedstawiając się jako człowiek zaufania londyńskich władz Stronnictwa Narodowego zaproponował podjęcie próby wydania pisma w oficjalnym obiegu. Niestety zgodziliśmy się na współpracę z nim, a efektem było przejęcie przez BK całkowitej kontroli nad pismem, mimo że nominalnie naczelnym byłem ja. Złożyłem dymisję z funkcji już chyba przy drugim numerze, ale lojalnie względem pisma nie wycofałem nazwiska ze stopki (co było błędem przesadnej szlachetności).

Według akt IPN teczka TW Mieczysław została zniszczona w styczniu 1990. Ktoś na pewno odetchnął.

Następnym razem BK zadzwonił do mnie na przełomie 1992 i 1993 roku, jako naczelny "Myśli Polskiej", przeniesionej właśnie do kraju. Przyjąłem propozycję stałej rubryki, ale nasza współpraca skończyła się znów bardzo szybko, chyba po miesiącu lub dwóch (miałem wrażenie, że BK potrzebował mnie w tym czasie w ramach legitymacji przed starymi endekami z Londynu). Zdążyłem opublikować kilka tekstów, a potem "Myśl" zerwała tę współpracę z dnia na dzień. I dobrze, bo potem nieźle nią "rzucało", tak że skład szacownej rady programowej coraz bardziej się wyludniał.

Po tym epizodzie obiecałem sobie, że już nigdy i przenigdy żadnych propozycji BK nie przyjmę - i mam wrażenie, że i on uznał to za prawdziwe zakończenie, bo już w późniejszych latach nie musieliśmy się znosić. Mijaliśmy się czasem tu i ówdzie - np. w klasztorze franciszkanów na Zakroczymskiej, gdzie byłem w związku z nagraniem jakiegoś programu dla Telewizji Niepokalanów, a BK chyba był w tę telewizję jakoś "wkręcony". Potem w 1995 ze zdumieniem zobaczyłem Bogusława w tv jako głównego sztabowca Wałęsy w wyborach prezydenckich - nieźle mnie zdziwił ten przeskok BK z niszy na szczyty procesu politycznego, choć w zapleczu. Wtedy zresztą zaczęło się mówić na mieście bardziej wprost o BK jako o "oficerze" (taki "skrót myślowy" z mrugnięciem okiem). Już nikogo tak mocno nie dziwiło promowanie kandydatury gen .Wileckiego w wyborach prezydenckich 2000. Poprzez SNy przeszedł do LPRu, a w ten sposób znów trafił w wir wielkiej polityki przełomu 2005/2006. Był moment, że na nim "wisiała" szansa porozumienia PiS-LPR, ale ostatecznie Kaczyński i Giertych dogadali się sami, a BK musiał sobie tworzyć osobne koło złożone z osobistości formatu posła Bestrego. Co ciekawe - o czym może mało się pamięta - to właśnie parlamentarzyści tego koła (Ruchu, a jakże, Ludowo-Narodowego) zwrócili się do RPO o obronę praw obywatelskich abp. Stanisława Wielgusa (co rzecznikowi Kochanowskiemu dało asumpt do zajęcia się tą sprawą i powołania komisji, która wydała opinię zupełnie sprzeczną z oczekiwaniami wnioskodawców z RLN). Koniec końców, BK został jakoś zasymilowany przez PiS i wszedł z jego listy do obecnego sejmu. No i w trybie automatycznego ujawnienia papierów parlamentarzystów jego "x-files" zostały niedawno ujawnione, co skończyło czas podejrzeń, a otworzyło czas "ewidencji".

Czy Bogusław Kowalski, czyli TW Mieczysław, jest właśnie dobrym przykładem owego typu narodowca głęboko zasymilowanego z PRLem, który opisywałem parę razy na moim blogu? I tak, i nie. Tak - bo owszem, BK pracował cały czas w strukturach myślowych i ludzkich środowiska narodowego. Nie - bo BK nie był nigdy typem "rasowego endeka", raczej kręcił się w pobliżu, jak życzliwy sąsiad z przeciwka, od którego pomocy kiedyś się uzależniasz, a on organizuje ci życie, tak jak BK swego czasu "pomógł" londyńskiemu SNowi i środowiskom narodowym w kraju.

Gdy BK związany był w latach 80. z Fundacją "Laborem Exercens", żartowaliśmy, że to pewnie Fundacja Collaborem (bo jej prezes był kiedyś po prostu komisarycznym szefem PZKSu). Jednak długo nie zdawałem sobie sprawy, że ten żart jest tak smutnie prawdziwy.

Zobacz także:
Zdrajca obok, cz. 1
Zdrajca obok, cz. 2
Problem osobistego doświadczenia
Endecy i SB

Stacja: San Pietro in Vincoli

niedziela, 10 lutego 2008

Cherlacy czy twardziele?

Św. Tomasz pisze, że uzyskiwanie jakiejś wyższej doskonałości jest związane z pewnym umniejszeniem doskonałości niższej (np. intelekt "kosztuje" człowieka mniejszą niż u zwierząt sprawność w niektórych funkcjach zmysłów - choć w sumie i zmysły zostają przez intelekt udoskonalone w innych dziedzinach). To dotyczy natury. A jak to wygląda w przypadku kompleksu natury i łaski, albo inaczej concurrencji natury i nadnatury?

Istnieje taka praktyka chrześcijaństwa, która oparta jest na (czasami milczącym) założeniu, że dla ustrzeżenia daru łaski można lub należy dysfunkcjonować to co naturalne, albo świadomie prowadzić do atrofii niektórych sektorów człowieczeństwa. Istnieje też, zwłaszcza w "nowej teologii" pogląd o tyle radykalnie przeciwny, że głoszący, iż udoskonalenie naturalnej egzystencji jest tym najwłaściwszym owocem daru Bożego.

W skrócie: jedni sugerują, że dla zbawienia warto czy trzeba stać się choćby znerwicowanym wrakiem lub bezdusznym automatem; drudzy natomiast, że chrześcijaństwo to w istocie rozwinięcie i zintegrowanie ludzkich potencjałów, a w końcu udrożnienie kanałów międzyosobowej komunikacji i miłości.

Ta teoretyczna alternatywa bardzo się zaciemnia gdy trzeba ją odczytać w plątaninie decyzji tworzącej konkret życia moralnego. Według mnie prawdziwy problem polega nie na swobodnym wyborze jednej z tych dwóch interpretacji ludzkiej drogi, ale na ustaleniu czy zawsze da się - w warunkach po grzechu pierworodnym - uniknąć perspektywy pierwszej. Czy rzeczywiście jest tak, że dojrzałe, heroiczne chrześcijaństwo to stan tworzący supermanów, zawsze usatysfakcjonowanych kochanków, skutecznych biznesmenów i polityków, najsubtelniejszych pojęciowo myślicieli, najbardziej stylowych pisarzy... Nie chodzi o zbieżność wiary i popularności, ale o zbieżność zasługi w łasce i postępu w człowieczeństwie.

Odruchowo skłaniam się zawsze do uratowania doskonałości natury, wraz z jej typowymi rozbłyskami w postaci bystrości umysłu filozoficznego, fantazji w tworzeniu opowieści lub zdolności zabawy - ale tak naprawdę nie wiem czy przypadkiem nie jest przynajmniej czasem tak, iż dla ustrzeżenia łaski - lub raczej ad maiorem Dei gloriam - musi w nas przegrać nie ten czy inny projekt czy to lub inne uczucie albo ten czy ów składnik osobowości, lecz coś z naszej ludzkiej natury po prostu.

Myślę, że kto na tę wątpliwość odpowiedziałby prostym "nie, nigdy", postąpiłby lekkomyślnie - a z drugiej strony ten, kto "w ogóle nie widziałby w tym problemu", być może grzeszy jakimś jansenizmem. A może nie ma w tej sprawie generalnych odpowiedzi? Wiemy, że koniec końców trzeba by "stracić życie" - ale czy oznacza to tylko chwilę straty, czy może długotrwałe wyciszenie czegoś ludzkiego? Naprawdę nie wiem, jak to jest sub specie aeternitatis, choć na co dzień wolę trzymać się w tym labiryncie strony, na której napisano: łaska nie usuwa natury, lecz ją podnosi.

Stacja z nadziejami

Pierwsza niedziela Postu to stacja u św. Jana na Lateranie, a więc w kościele Biskupa Rzymu. To słynna matka wszystkich kościołów.




Dziś w ramach ogłoszeń na Mszy u św. Benona o. Krzysztof zwrócił nam uwagę, że niedługo w tymże kościele święcenia diakonatu otrzyma kleryk Grzegorz Śniadoch. Pamiętam go dobrze, jak przychodził do nas na Mszę, ale także jak był obecny na naszych christianitasowych spotkaniach, zawsze w sutannie, czasami jedyny. Trzeba powiedzieć, że róże mu się nie ścieliły - ale teraz jest już chyba "u siebie", w Instytucie Dobrego Pasterza. Niech Pan Bóg osłania i prowadzi. Qui habitat in adjutorio Altissimi.

sobota, 9 lutego 2008

Droga Krzyżowa męczenników XXI wieku

Garść zdjęć przesłanych z Poznania z Drogi Krzyżowej, o której pisałem kilka dni temu:












O dialogu na Freta

Odbył się "Areopag na Freta", na temat dialogu. Jako panelista mówiłem w swojej cząstce dyskusji m.in. o tym, że Vaticanum II nie tworzy nowej epoki, także w dziejach uprawiania dialogu. Pod tym ostatnim względem jest niejednoznaczne: za przejaw spokojnego dialogu nie można uznać przecież ani wyciszenia mocno popieranego przez ojców soborowych projektu potępienia komunizmu, ani realizowania reformy liturgicznej; to były raczej przykłady oświeconego absolutyzmu ludzi umiejących używać środków nacisku i blokady.

Natomiast zarówno przed Soborem, jak i dziś aktualne jest wezwanie obecne w starym tekście Guardiniego, aby wewnątrz Kościoła dorozumiały się persony takie jak entuzjasta liturgii, uczony zafascynowany nową refleksją i duszpasterz prowadzący z powodzeniem popularne prace charytatywne i krzewiący ludowe formy pobożności. To jest zadanie także w Polsce (powiedziałem, że kilka lat temu wymieniłbym jako symbole tej rozmowy o. Kwietnia OP, ks. prof. Węcławskiego i kogoś z kręgu Radia Maryja - ale dziś jeden z tych symboli zrobił krok poza Kościół).

Mówiłem też o tym, jak łatwo się mówi o dialogu, a jak równocześnie nie potrafi się spełnić elementarnych reguł rzetelności tam gdzie rzeczywisty uważny dialog jest niezbędny (przykład abp. Gocłowskiego miotającego anatemy na lefebvrystów akurat w Tygodniu modlitw o jedność i akurat w dniu gdy Rzym przypomniał, że to nie są schizmatycy). W związku z tym przypomnienie anegdoty z Golemana Inteligencji społecznej - o skądinąd okrutnym eksperymencie na księżach: kazano im się przygotowywać kolejno do kazania o miłosiernym Samarytaninie, a potem wzywano na salę, aby powiedzieli swoje kazanie - niemal żaden w tej drodze korytarzem nie zatrzymał się przy głośno wzywającym pomocy leżącym człowieku; głównie dlatego, że mówiono im, iż są już spóźnieni i wszyscy czekają. Jak widać, "wszyscy" to ktoś ważniejszy niż leżący człowiek - no a obchody ekumeniczne to coś ważniejszego niż garstka "schizmatyków" we własnej diecezji.

Potem sporo zasadniczych różnic zdań z Adamem Szostkiewiczem, ale to akurat nie zaskakuje. Nawet w pojmowaniu dialogu się różnimy: pan Adam uważa, że jest to bezinteresowne bycie ze sobą - a ja, że wspólne szukanie jedynej nagrody, prawdy, która zmienia życie.

Pan Adam wyraźnie i otwarcie rozgoryczony linią Ojca Świętego, zapowiada, że jeśli dalej będzie on budował taką "asertywnośc" katolików, to cały Sobór będzie na nic i będzie źle. Spodziewa się, że niedługo będzie sobór następny, "bo wyrosło nam pokolenie, które soboru nie pamięta". Wszystko to skojarzyło mi, zupełnie niewłaściwie, zmartwienie pewnego księdza kanonika z powieści Bruce'a Marshalla, że jak tak dalej pójdzie, to będzie albo koniec świata, albo unia kościołów schizmatyckich.

Animal rationale mortale

Saruman był "bystrzejszy" niż Gandalf, więc gdy zaczęło się walić, postanowił znaleźć miejsce dla czarodziejów w Nowym Świecie. Hobbici, z małymi wyjątkami, chcieli żyć w swoim zakątku, nie niepokojeni przez nikogo. Elfowie wzdychali za wiecznym trwaniem, które równocześnie było już nie do zniesienia, pełne melancholii zbyt wielu doświadczeń. Krasnoludy żyły zawsze w świecie postępu technicznego i żądzy złota. A ludzie? To ludzie są głównymi, choć przesuniętymi poza główne światła, bohaterami Władcy Pierścieni. Co zrobią ludzie? Istoty ożywione, rozumne i śmiertelne.

Dzisiaj Saruman znów szuka "własnego miejsca", hobbici pragną "zachowania własnej tożsamości", krasnoludy dają się kupić za błyszczące obietnice modernizacji lub silnego przywództwa. Elfowie ubolewają i chcieliby się stąd wynieść, z paką konserwatywnej literatury pod pachą. Co zrobią ludzie, ta miękka rasa, której przeznaczone jest żyć w rzeczywistości, a nie tylko w micie?

Papież-realista i majsterkowicze

W sieci opublikowano bardzo ciekawy list kard. Ratzingera z roku 2003, w całości poświęcony odnowieniu używania tradycyjnej liturgii. Kardynał ubolewa, że ten proces napotyka na przesądy i niechęci ludzi ukształtowanych przez negatywny stosunek do tradycji łacińskiej, a więc musi postępować powoli. Jednak najciekawsze są uwagi na temat punktu dojścia, oddalonego w czasie, ale przecież orientującego także obecne działania na rzecz kształtu Służby Bożej w Kościele. Na dwa lata przed swoim wyborem na papieża kard. Ratzinger pisał:
Uważam, że na dłuższą metę Kościół rzymski musi mieć znowu jeden ryt rzymski. Istnienie dwóch oficjalnych rytów jest trudne do „utrzymania” w praktyce dla biskupów i księży. Ryt rzymski w przyszłości powinien być jednym rytem, odprawianym po łacinie lub w języku narodowym, ale stojącym w pełni na gruncie tradycji tego rytu, który został porzucony. Można by wprowadzić kilka nowych elementów, które się sprawdziły, jak nowe święta, niektóre nowe prefacje mszalne, rozszerzony lekcjonarz – większy wybór niż wcześniej, ale nie zbyt wielki – „oratio fidelium”, tzn. stałą litanię próśb następujących po Oremus przed ofiarowaniem, czyli tam gdzie to było umiejscowione wcześniej.
Przyznam, że dla mnie nie jest to żadne zaskoczenie - bo to wszystko sygnalizował Kardynał w swym podsumowaniu w Fontgombault w 2001, jednocześnie mocno podkreślając, że to są wszystko sprawy na odleglejsze jutro, na zasadzie powolnego zarastania rany (co oczywiście potrzebuje od czasu do czasu jakiejś interwencji lekarza, ale odbywa się przede wszystkim "mocami natury"). Inna rzecz, że w Fontgombault i całej rodzinie fontgombijskiej my po prostu już mamy taką liturgię za zgodą Rzymu, i Deo gratias.

Także z perspektywy tego listu z 2003 można docenić mądrość zawartą w Summorum Pontificum - w którym to dokumencie z jednej strony nie ma żadnego śladu pospiesznego majstrowania przy rycie, a z drugiej strony zapowiedziano pewien organiczny rozwój Mszału 1962.

Niestety na razie jesteśmy po prostu na etapie przebijania się do świadomości lokalnych autorytetów wiedzy o tym, że wierni mają dziś zwykłe prawo korzystania z niezmienianego Mszału Rzymskiego 1962, i że nikt im tego prawa nie powinien odmawiać - bo ewentualna ewolucji także tego mszału nie jest zostawiona lokalnym rzemieślnikom. Ostatnie smutne wydarzenia w Radomiu - jeśli to prawda, co o tym słychać w sieci - są sygnałem, że nawet przy celebracjach liturgii tradycyjnej niektórych świerzbi dłoń, żeby "ulepszać". Zanim się do tego zabiorą, powinni chyba zapytać: kto i gdzie dał mi prawo ingerowania w Mszał? Niestety duch posoborowego majsterkowiczostwa wdziera się nawet tam, gdzie wszyscy proszący oczekują prostoty mszalnej reguły.

Sabbatum delicatum, sanctum et gloriosum (Iz 58)

Sobota jest dniem tajemnic: wyraża odwieczny spoczynek Jehowy i równocześnie symbolizuje ów pokój, którego w niebiesiech zakoszujemy po upracowaniu doczesnem. ... Teraz przeto należy gorliwie zabudowywać, co w nas stało pustką od wieków i odwracać kroki nasze od gwałcenia Szabatu Pańskiego i nie szukać swojej woli, która Woli Bożej najczęściej się sprzeciwia. Te warunki spełnijmy, a z całą pewnością dan nam Pan Szabat rozkoszny i święty i chwalebny; i światłem swojem zaleje nam duszę i wyniesie ją na wysokości, a nakarmi dziedzictwem Jakóba i ojców jego.

Dom Gueranger, "Rok liturgiczny", t. IV

piątek, 8 lutego 2008

Awanturnicy i ryzykanci

Zamierzam napisać książkę o "niegrzecznym tomizmie". Właśnie tak, bo dziś tomizm zbyt często kojarzy się z tym, czym nie jest lub pierwotnie nie był lub być nie powinien: z elegancką formą ucieczki od kłopotów i z tworzeniem sobie światów zastępczych w stosunku do zwykłego świata. Na tę opinię zapracował ten i ów tomista, ale to nie jest prawda o wielkiej tradycji tomistycznej. Zabawne jest i to, że dzisiaj tomizm jest uważany za czynnik zachowawczy - podczas gdy długo był to kierunek uznawany za nowinkarski (prawdziwymi konserwatyzmami XIII wieku był z jednej strony augustynizm, a z drugiej awerroizm, ale na pewno nie tomizm, dla którego rezerwowałbym raczej określenie umiarkowanego reformizmu, czyli tradycjonalizmu w sensie właściwym).

Po swojej niedawnej przechadzce po historii szkoły tomistycznej powiedziałbym też, że jest ona od początku, od założyciela, pełna awanturników harmonii, czyli ludzi, którzy umiejąc rozróżniać, nie zgadzali się rozdzielać - rozłączać tego, co Bóg złączył. Od swych konkurentów po stronie konserwatyzmu augustynskiego różnili się umiejętnością odróżniania rzeczy różnych, bez redukowania wszystkiego do teologii; ale od swych rywali po stronie rewolucyjnego konserwatyzmu awerroistycznego (także od nominalistów) różnili się wyraźnie właśnie niezgodą na to, by przekreślić naturalne więzi i przynależności rzeczy różnych. Do tego wszystkiego trzeba było męstwa, cierpliwości, swoistej pogody. Tomasz odważnie Arystotelesa i wprowadzał, i korygował. Jan z Paryża odważnie polemizował z uroszczeniami politycznymi i papieża, i cesarza. Ryszard Knapwell walczył o prawdę, że człowiek ma jedną duszę, aż zmarł jako ekskomunikowany desperat bez szans na zrozumienie u swojego biskupa i nawet w Rzymie. A Franciszek de Vittoria co prawda żył w zgodzie z bardzo katolickim cesarzem, ale opisał mu wymagające limity w traktowaniu Indian w Ameryce, dokładnie według wymagań prawa naturalnego, a nie według żądzy panowania chrześcijan nad bogatymi poganami. Itd.

A więc prawdziwi awanturnicy harmonii w świecie chorym od grzesznego rozłączania rzeczy połączonych.

Dziś też zdarzają się awanturnicy powołujący się na św. Tomasza. Nie są to jednak awanturnicy harmonii - ale tomizujący apologeci standardów tego świata. W odróżnieniu od swych wielkich poprzedników, ci obecni rzadko potrafią zadrzeć z naprawdę możnymi swego czasu - z liberalizmem, z mistyką demokracji, z cywilizacją śmierci. Tak się składa, że zadzierają tylko z Kościołem, widocznie postrzegając go jako największego tyrana i gwałciciela sumień. W epoce gdy każdy pismak ma "odwagę" obsmarowywać Kościół, takich odważnych "nonkonformistów" nie nazwałbym awanturnikami i ryzykantami. Nazwałbym ich damskimi bokserami.

Współpraca z Łaską

Od dawien dawna używam określenia "współpraca z Łaską". W latach 80. pachniało mi ono teologią podkreślającą po prostu dyskretne lecz realne współdziałanie natury i nadprzyrodzoności (co już było odkryciem w czasach kiedy w ascetyce i mistyce królowały czytanki z o. de Mello SJ albo ubogie formy duszpasterstwa bez misterium).

Dopiero niedawno uświadomiłem sobie, że to wyrażenie jest wymarzonym wehikułem pewnego kontrowersyjnego stanowiska teologicznego (a w każdym razie nadaje się do tego świetnie). Pasuje mianowicie do molinizmu, czyli jezuickiej teologii uczynku i zasługi, powstałej w końcu XVI w. Moliniści właśnie tymi słowami się posłużyli: w każdym działaniu ludzkim Bóg i człowiek "współpracują", jak dwóch ciągnących barkę. Taki pomysł bardzo rozsierdził tomistów, dominikanów, a efektem tego były wieloletnie debaty w obecności kolejnych papieży (tzw. Kongregacje De auxiliis). Tomiści zyskali poparcie dla swoich zastrzeżeń, ale ostatecznie Rzym nie potępił uroczyście molinizmu, co pozwoliło mu się dalej szerzyć. Trochę jak z innymi kontrowersyjnymi jezuitami (których wyciszano, ale nie do końca).

Dziś tamte spory wydają się egzotycznie subtelne, ale to po części złudzenie wynikające z tego, że nie zawsze chwytamy ich istotę. Tomiści bronili, w tym przypadku razem z Augustynem, prerogatyw Boga wszechmocnego, który jest stwórcą także naturalnej zdolności człowieka do działania, a więc każdy uczynek ludzki poprzedza swoim aktem przygotowania (tomiści mówili po łacinie: praemotio physica). Obie strony dotykały spraw wielkich i stąpały po cienkim lodzie możliwych nieporozumień, a Stolica Apostolska, ta potrydencka, wykazywała się przez lata ogromną delikatnością i nieskłonnością do potępień nawet ułomnych tez.

Mamy inne czasy, inny też poziom herezji, ale przeniesione z innej epoki pojęcie techniczne "współpracy z Łaską" unosi woń ludzkiej dociekliwości na drogach, którymi Pan pociąga nas ku Sobie.

Św. Grzegorz Wielki: Ex more docti mystico


Z jutrzni Wielkiego Postu:

Jak zwyczaj tajny nas uczy,
Strzeżmy postu, co się mieści
W okresie czasu liczącym
Dni, jako wiemy, czterdzieści.

Najpierw go ustanowili
Stary Zakon i prorocy,
Potem uświęcił go Chrystus,
Król, co wywiódł czas z swej mocy.

Toteż bądźmy oszczędniejsi
W słowie, pokarmie, napoju,
W śnie, zabawie, a gorliwsi
W czuwania pobożnym znoju.

Unikajmy tedy grzechu,
Co płoche dusze opada:
Niech nie ma do nas przystępu
Chytrego tyrana zdrada.

Ułagodźmy gniew karzący
Płaczem przed Sędzi obliczem,
Wołajmy wargą błagalną
My, którzy jesteśmy niczem.

Obrażamy dobroć Twoją,
Boże, złością grzechów wielu;
Racz nam zesłać odpuszczenie
Z niebios Twych, Odkupicielu.

Daj, Trójco błogosławiona,
Dozwól, o prosta Jedności,
Aby wiernym postów dary
Były pełne owocności.

tłum. Leopold Staff

Pedestrian

Zauważyłem, że od lat udaje mi się ukrywać przed moimi internetowymi gośćmi moją inną , pierwotną tożsamość - czyli to, co robię jako scholarz i służka Pani Filozofii. Ale dość tego, odtąd będę Was karmił także solilokwiami, dialogami i kwestiami, czyli moim chlebem powszednim.

Właśnie skończyłem opracowywać niewielki biogram Szymona z Faversham (+ 1306), zaraz go wysyłam do redaktorów Powszechnej Encyklopedii Filozofii. Autor oksfordzko-paryski, dość mizernej oryginalności, za to solidny dydaktyk, wyraźnie dbały przede wszystkim o bogatą introdukcję filozoficzną dla swoich początkujących studentów z wydziału artium - wykładał im główne dzieła Arystotelesa (ale nie Metafizykę...), logikę Porfiriusza i Piotra Hiszpana, gramatykę Pryscjana. Niby "tomista", ale częściej chodził myślowo z Albertem i Henrykiem z Gandawy.

Zaintrygowały mnie szczegóły biograficzne: raz, że wyświęcony na (sub)diakona (i zaopatrzony w odpowiednią do tego synekurę dla szkolarzy) nigdy nie doszedł do kapłaństwa; dwa, że prawie do śmierci wykładał na "sztukach", czyli na wydziale przejściowym (mówiło się: non est senescendum in artibus - "nie należy się starzeć na wydziale sztuk"); trzy, że otrzymał promocję na doktora teologii bardzo późno (na dwa lata przed śmiercią, która zresztą zastała go w służbie króla), a przecież biografowie twierdzą, że spełniał wszystkie warunki od długich lat. No i na dodatek ta maniera widoczna w jego pismach: że jego osobisty talent i dociekliwość wciąż ustępowały temu "musimy iść dalej", typowemu dla wymogów programu dydaktycznego. Tak naprawdę zostawił po sobie tylko materiały dydaktyczne (pewnie miał dobrze notujących studentów, he he). Jego życie to świetne uzupełnienie znanych nam żywotów geniuszy (Tomasza, Alberta, Wilhelma z Owerni...).

W encyklopedii ze Stanford napisano o nim: pedestrian. Przypomniało mi to nekrolog o pewnym polskim bohaterze: z upodobania kawalerzysta, ale faktycznie przez większość życia wykonywał szary piechociński trud.

Jak to się robi w Radiu Watykańskim

Radio Watykańskie relacjonuje po swojemu "kontrowersję w sprawie wielkopiątkowej modlitwy za Żydów". Zobaczmy jak to robi, we fragmencie poświęconym reakcjom strony żydowskiej:
Zarówno w Izraelu, jak w USA i we Włoszech pojawiły się głosy, że opublikowana obecnie modlitwa to krok wstecz w relacjach katolicko-żydowskich. W porównaniu do modlitwy przedsoborowej zmieniłby się tylko język, ale nie treść. Nie mówi się już o „zaślepieniu” Żydów, ale o ich „oświeceniu”, modląc się, by przyjęli Jezusa Chrystusa jako Zbawiciela.

Wszystko to prawda. Czytajmy dalej:
Rabini włoscy zaproponowali nawet chwilowe zawieszenie dialogu z katolikami celem poddania go na nowo refleksji.
"Zaproponowali"? Hmm... Oni po prostu uznali jednostronnie za konieczną "przerwę na refleksję w dialogu żydowsko-chrześcijańskim", i w oficjalnym oświadczeniu stwierdzili, że decyzja Benedykta XVI stanowi "porzucenie wstępnych warunków dialogu". Idźmy dalej:
Trzeba jednak przyznać, że wiele środowisk żydowskich wstrzymało się na razie od komentarzy.
Są wspaniali! Czy np. tak jak prominentna Anti-Defamation League? Jej prezes Abraham Foxman napisał właśnie: "Jesteśmy głęboko zaniepokojeni i rozczarowani, że struktura i intencja modlitwy do Boga za żydów, aby przyjęli Jezusa jako Pana, pozostała nietknięta. ... Nazywana nadal 'Modlitwą o nawrócenie żydów', modlitwa ta jest wielkim odejściem od nauczania i działania papieża Pawła VI, papieża Jana Pawła II i wielu autorytatywnych dokumentów katolickich, z Nostra aetate włącznie".

Foxman nie jest szeregowym działaczem - reprezentuje opinię dużej organizacji, która swego czasu rozkręciła histerię wokół filmu Gibsona Pasja. Teraz mówi, że jest "skrajnie rozczarowany" i "głęboko obrażony" przez ponowne wprowadzenie "obraźliwego antyżydowskiego języka", dopuszczenie do tego, aby katolicy używali "tak raniących i obraźliwych słów".

Do tego dodajmy jeszcze słowa Davida Gifforda, przedstawiciela Rady Chrześcijan i Żydów - który wyjaśnił, że "oczekiwano czegoś nowszego i o wiele bardziej wrażliwego na wspólnotę żydowską, ale również zgodnego z aktualnym myśleniem teologicznym".

I tak to Papież znalazł się poza "aktualnym myśleniem teologicznym". Jednak Radio Watykańskie woli nie informować o tym pouczeniu, jakiego udzielono Ojcu Świętemu, w imię "wielu autorytatywnych dokumentów katolickich". Czytamy za to dalej:
Natomiast przewodniczący Międzynarodowego Żydowskiego Komitetu Konsultacji Międzyreligijnych, rabin David Rosen, zachowuje w ocenie tego tekstu większy umiar. Niemieckiej agencji katolickiej KNA powiedział on w Jerozolimie, że choć osobiście nie podziela teologii Benedykta XVI, musi przyznać, że nowa modlitwa jest z nią w pełni zgodna. Papież, będąc wierny swej teologii, przy formułowaniu tej modlitwy już bardziej do stanowiska żydowskiego zbliżyć się nie mógł. A trzeba przyznać, że dla dialogu z judaizmem wiele uczynił – dodał rabin Rosen.
Wygląda więc na to, że rabin Rosen jest bardzo wyrozumiałym człowiekiem - jest nawet w stanie zrozumieć, że Papież ma jakąś specyficzną "teologię" - choć w świetle tego, co czytaliśmy u Foxmana, należałoby chyba się domyślać, że ta "teologia" nie jest szczególnie zgodna z właściwym nauczaniem Kościoła... Niestety rabin Rosen powiedział jednak jeszcze coś innego, o czym w Radiu Watykańskim już się nie zająknięto, nie burząc wrażenia, że chodzi o człowieka zachowującego "większy umiar". Tymczasem przedstawiciel International Jewish Commitee powiedział, że "jest czymś ubolewania godnym, iż ta modlitwa wyraźnie aspiruje do tego, by żydzi przyjęli wiarę chrześcijańską, co jest tak bardzo sprzeczne z tekstem w aktualnej powszechnej liturgii, która wyraża prośbę o zbawienie żydów w ogólnych pojęciach". Co więcej, właśnie to oświadczenie figuruje na stronach American Jewish Commitee, a nie "bardziej równoważone" uwagi cytowane przez Radio Watykańskie.

A więc jako tako udało się wyminąć fakt, że dwie potężne organizacje żydowskie posunęły się do wymuszania na Papieżu usunięcia z modlitwy kościelnej jednej z podstawowych nauk chrześcijaństwa - o zbawieniu przez Chrystusa.

Po tym wszystkim muszę powiedzieć, że Radio Watykańskie staje się moim ulubionym radiem, tak jak Katolicka Agencja Informacyjna jest od dawna moją ulubioną agencją. W obu wypadkach mogę być pewny, że nie zostanę zaskoczony informacjami niewłaściwymi, a jeśli nawet już dzieje się coś burzącego moje wyobrażenia o posoborowym matrixie, to na pewno wszystko mi zostanie należycie wyjaśnione: że Papież wyswobodził Mszę trydencką głównie z myślą o lefebvrystach, że tak w ogóle to nie ma tą sprawą zainteresowania, że odprawiając Mszę versus Dominum Papież chciał wyłącznie uczcić architekturę, że krytykując nieposłuszeństwa jezuitów chciał ich serdecznie wyróżnić itp. itp. A teraz i to, że żydzi wtrącający się do modlitw Kościoła i jego nauczania "zachowują umiar". Wielkie dzięki!

A swoją drogą, zatrwożyłem się, gdy w depeszy PAPu przeczytałem z kolei wyjaśnienie kard. Waltera Kaspera z "Corriere della sera", że
to sam Benedykt XVI nalegał na pozostawienie słów odnoszących się do centralnej roli Jezusa Chrystusa.
No dobrze, a jeśli Ojciec Święty by tak nie "nalegał"? To wtedy kardynałowie świętego Kościoła najchętniej by Chrystusa przemilczeli? No nie mam siły sobie czegoś takiego wyobrażać!

czwartek, 7 lutego 2008

"Catena aurea" po polsku

Z przyjemnością zawiadamiam, że w ramach Biblioteki Christianitas, nakładem Fundacji Świętego Benedykta, ukazał się Złoty łańcuch, czyli tom z obszernym wyborem z Catena aurea św. Tomasza z Akwinu, w przekładzie Lecha Szyndlera. Są to dokonane przez Akwinatę wypisy z komentarzy Ojców połączone z każdym wersem czterech Ewangelii - tak że można czytać Ewangelie niejako razem z Ojcami. Specyfiką obecnego wydania jest to, że z potężnego oceanu czterotomowej antologii Tomasza wydobyto fragmenty dotyczące perykop mszalnych z niedziel i świąt według tradycyjnego mszału rzymskiego. Tak więc dla katolików tradycji łacińskiej - ogromna pomoc w przeżywaniu mszalnego roku liturgicznego, a dla wszystkich w Kościele okazja, aby przyjrzeć się dokładniej tym fragmentom Pisma, które rozświetlały się kolejno w rocznym kursie czytań liturgicznych, tworzącym się i trwałym przez długie wieki.



Miałem zaszczyt dać do tego wstęp. Oto jego fragment początkowy:

Pochwały kierowane pod adresem św. Tomasza z Akwinu, jako myśliciela, miewają bardzo różne uzasadnienia – i wygląda na to, że te ostatnie wynikają tyleż z rzeczywistych właściwości dzieła Akwinaty, ileż z poziomu jego recepcji w różnych czasach i środowiskach. Powoduje to niekiedy wrażenie swoistej, choć zwykle jednak pozornej, sprzeczności superlatyw: o ile dla jednych Doktor Powszechny jest genialnym twórcą wielkiej rewolucji pojęciowej, o tyle dla drugich wciela przede wszystkim ideał ponadczasowej „filozofii wieczystej”; o ile dla jednych jest wciąż nie dość odkrytym prorokiem nowych czasów (zgoła „modernistą” wśród konserwatywnych teologów-augustyników), o tyle dla drugich uosabia geniusz zasiedziałej w dziejach Europy cywilizacji chrześcijańskiej, christianitas, z jej apogeum pokrywającym się czasowo ze „złotym wiekiem scholastyki”. Cokolwiek by powiedzieć o związanych z tymi pochwałami biegunowo różnych stanowiskach i motywacjach, wszystko to wskazuje na bogactwo dziedzictwa Tomaszowego.

Wewnątrz tego dziedzictwa istnieje rzeczywiście wiele takich elementów, które pozwalają podziwiać u twórcy Sumy Teologii scholastyczny uniwersalizm i racjonalny obiektywizm. O niewielu autorach można powiedzieć z taką samą słusznością, że przystępowali do swej żmudnej pracy z intencją możliwie skrupulatnego unikania błyszczenia swą indywidualnością – i rzeczywiście tak głęboko skrywali swój osobisty geniusz w wykonywanej pracy intelektualnej, że ich osobowość znamy dziś bardziej z kierunku tej pracy, niż z towarzyszących jej namiętności i okoliczności prywatnej biografii. Jakby „zniknęli” w tym, co robili.

Tak można powiedzieć o Akwinacie, gdy się patrzy np. na jego najsłynniejsze dzieło – Sumę Teologii. Jednak wśród pism św. Tomasza jest takie, w którym indywidualność mistrza została ukryta w sposób niemal zupełny – a równocześnie samo dzieło nie traci jedności i wewnętrznego porządku związanego z zamysłem autora. Jest to czterotomowa Glossa continua super Mattheum, Marcum, Lucam, Johannem, nazywana inaczej Catena aurea – czyli obszerna „sekwencja tekstów patrystycznych, odpowiednio powiązanych i uporządkowanych w obrębie jednego wspólnego komentarza” do czterech Ewangelii. Właściwością owego Złotego łańcucha jest to, że udział autora został sprowadzony do połączenia każdego wersu Ewangelii z objaśniającymi go fragmentami rozmaitych komentarzy autorstwa pisarzy starochrześcijańskich, głównie Ojców Kościoła. Św. Tomasz jest autorem wielu innych dzieł egzegetycznych, własnych komentarzy do poszczególnych ksiąg Biblii – lecz w Catena aurea mówi wyłącznie słowami Ojców. „Zniknął” w swym dziele – którym jest kompozycja z biblijnej mądrości Ojców z pierwszych wieków chrześcijaństwa.

Między Mszą i Mszą

Serwis christianitas.pl udostępnił w dziale download'ów opracowane przeze mnie przed laty (w 2001 roku) dossier na temat ewolucji w rzymskiej liturgii Mszy, z naciskiem na okres od Vaticanum II do naszych czasów. Są tam wyciągi z dokumentów, fragmenty fachowych opracowań i garść świadectw z epoki. Zakończenie tego dossier zatytułowałem: Nowe życie starej Mszy. W roku 2008 tytuł ten całkowicie się potwierdza. Choć nowe życie nie jest życiem łatwym - a nawet normalnie żyć wciąż nam nie dają, mimo woli Rzymu.

Nie dogodzi

Marek Jurek pisał niedawno w swoim blogu, że zmiana wielkopiątkowej modlitwy "pro Iudeis" wynika z ewangelicznego nastawienia, by zrobić nawet więcej niż wymaga elementarna uprzejmość. Teraz negatywne i gniewne reakcje reprezentatywnych środowisk żydowskich (m.in. Włoskie Zgromadzenie Rabinów, ADL) świadczą o tym, że żydzi oczekiwali znacznie więcej. Wygląda na to, że oczekiwali, abyśmy byli po prostu uprzejmi aż do rezygnacji z naszej wiary w Chrystusa "Zbawiciela wszystkich ludzi". Sprawdza się doświadczalnie to, że problemem w (rzekomym) dialogu katolicko-żydowskim nie jest unikanie niepotrzebnych ostrości sformułowań, ale po prostu sedno sprawy: nasz partner w dialogu chce po prostu, abyśmy nie głosili Ewangelii, i to nawet w trakcie naszych nabożeństw.

Benedykt XVI zmieniając modlitwy z tradycyjnego Mszału 1962 opuścił nie tylko ostre sformułowania (swoją drogą, pochodzenia biblijnego!), ale i pewien styl tamtej modlitwy - moim skromnym zdaniem styl, który bardziej kojarzył się z tym, aby żydów nawrócić do tego, w co my wierzymy; na to miejsce weszły sformułowania ukazujące mocno bezgraniczny uniwersalizm misji zbawczej Chrystusa - a w związku z tym uwarunkowanie zbawienia od więzi z Chrystusem. A więc jeszcze wyraźniej widać, że modlimy się nie o to, by żydzi przyjęli jakieś przekonania religijne - ale wprost o to, by zostali zbawienie przez wiarę w Chrystusa, do zbawienia koniecznie potrzebną. To jest nauka Nowego Testamentu, przypomniana w 2000 roku w deklaracji Dominus Iesus.

No i cóż teraz? Moim zdaniem po raz kolejny stanęliśmy w momencie gorzkiej prawdy o dialogu katolicko-żydowskim. Zupełnie jak w roku Pasji Gibsona, gdy okazało się, że w istocie problemem - dla żydowskich autorytetów i dla dialogowych ekspertów - jest nie ta czy inna scena, lecz ewangeliczny oryginał relacji o Chrystusie. Teraz widzimy, że problemem jest nie to czy inne sformułowanie z modlitw wielkopiątkowych, ale sama prawda chrześcijaństwa, to "roszczenie prawdziwości", które zawarte jest w rdzeniu naszej wiary.

A swoją drogą ciekawe, że modlitwa z Mszału 1970 już takich protestów nie budzi. Powiedziałbyś, że modlitwę tę można odmawiać zarówno z wiarą w powszechną misję zbawczą Chrystusa - jak i bez tej wiary. Oto modlitwa, która nikomu nie przeszkadza.

Somnium Romualdi

Dziś według starego kalendarza wspomnienie świętego Romualda, opata. U nas w domu święty szczególnie wenerowany, także w związku z imieniem jednego z naszych synów (a imię to przecież zjawiło się nieprzypadkiem).


Z lekcji nokturnowej dawnego brewiarza rzymskiego z dnia dzisiejszego:
Jak błogosławiony Patrjarcha Jakób widział we śnie cudowną drabinę ziemi i nieba dotykającą, po której wstępowali i schodzili mężowie biało odziani, wyobrażający przyszłych mnichów Kamedułów, których założycielem był św. Romuald. Kiedy nakoniec dożył lat stu dwudziestu, wiek cały strawiwszy na służbie Bogu w ostrościach najsurowszej pokuty, przeszedł do Pana roku 1027.

Jutro: Droga Krzyżowa męczenników XXI wieku

Jak co roku w Wielkim Poście, nasi przyjaciele z Fundacji Świętego Benedykta organizują w Poznaniu obchody pamięci o współczesnych męczennikach, z modlitwą Drogi Krzyżowej w centrum. I jak zawsze, towarzyszą temu protesty "zainteresowanych" (a więc np. przedstawicieli krajów, w których prześladuje się chrześcijan) i małoduszne zakazy naszych "pragmatyków" (dwa lata temu był nawet problem z zawieszeniem plakatów w tramwajach - w Warszawie zostało to uniemożliwione, z poparciem magistratu).
Zamieszczam zawiadomienie o tegorocznych obchodach, tak jak dostałem je mejlem, razem z plakatami:

Zapraszamy do udziału w drodze Krzyżowej w dniu 8 lutego o godzinie 17.30 na Placu Adama Mickiewicza w Poznaniu.


Obecnie chrześcijanie w dziesiątkach krajów podlegają bardzo brutalnym represjom - krajami największego ucisku jest Korea Północna gdzie nawet posiadanie Biblii jest karane zsyłką całej rodziny do łagru. Działalność misyjna może zakończyć się śmiercią.




Arabia Saudyjska to kraj szariatu. Arab, który przyjmie chrzest, jest karany śmiercią. Chrześcijanie, którzy pracują tam jako gastarbeiterzy, nie mogą uczestniczyć we mszy św. a wspólne modlitwy, czy przywożenie literatury religijnej jest traktowane jak przestępstwo.



W niektórych stanach Indii rządzonych przez hinduistów chrześcijanie są coraz częściej obiektami ataków - do najbrutalniejszej akcji doszło w zeszłym roku w stanie Orissa w północnowschodnich Indiach.


W sobotę na Freta - o dialogu

W najbliższą sobotę 9 lutego wezmę udział w dyskusji u dominikanów, na temat dialogu w Kościele (czyli w sumie na temat wałkowany na tego rodzaju spotkaniach od lat - ale można znowu, czemu nie). Program tego spotkania jest tutaj.

środa, 6 lutego 2008

O Chrystusie w "Tygodniku Powszechnym"

W ubiegłym tygodniu zostałem poproszony przez "Tygodnik Powszechny" o wypowiedź w ankiecie nt. "kim jest dla ciebie Chrystus". Zgodziłem się, tekst napisałem i wysłałem - dzisiaj ktoś z przyjaciół zadzwonił z wiadomością, że moja wypowiedź została umieszczona obok odpowiedzi Manueli Gretkowskiej i Stanisława Krajewskiego - przyznam więc, że w dość niezwykłym zestawieniu. Nie mam pod ręką papierowego "Tygodnika", za to w edycji internetowej zacytowano tylko jedną wypowiedź ankietową - właśnie p. Gretkowskiej, która napisała: "Dogmaty są znakami na pasie startowym w niebo. Gdy samolot uniesie się w górę, nie dotyczą go wbite w ziemię tablice. Nawet te kamienne..."
Ciekawe, że "Tygodnik" właśnie tę metaforę zaproponował jako znak rozpoznawczy swojej ankiety "chrystologicznej". W sumie to dość zgrany motyw: dogmaty jako prawdy dla początkujących, dla maluczkich, dla tych, którzy jeszcze nie dość wzbili się w niebo - to było już tyle razy, zwykle w ustach tych, którzy najwyraźniej czuli się pasażerami owego samolotu, który wzbił się na wysokości i pozostawił daleko za sobą "kamienne tablice"! Przypominam sobie teraz wszystkie te wyznania ludzi o samopoczuciu mistyków - i jakoś nie wydają mi się przekonujące. Owszem, pachną duchowością bardzo odległą od chrześcijaństwa: neoplatońską, gnostycką, buddyjską... w każdym razie nie tą związaną z prawdą o "Słowie, które stało się ciałem". Istnieje bowiem analogia między trwałym i konkretnym powiązaniem Bóstwa i człowieczeństwa w Chrystusie - a trwałym i konkretnym sformułowaniem prawdy o Chrystusie w pojęciach dogmatów. Traktowanie dogmatów jako "znaków na pasie startowym" jest porównywalne do lekceważenia człowieczeństwa w Chrystusie (bo kto już odkrył w Nim Bóstwo, zostawia za sobą Jego człowieczeństwo?). A jest właśnie tak, że Bóstwo jest nam komunikowane przez człowieczeństwo - a wieczna Prawda udostępnia się w jej trwałym odwzorowaniu dogmatycznym. Inaczej mówiąc, tak jak Chrystus nigdy już nie przestanie być także człowiekiem - tak dogmaty nigdy nie przestaną być pomnikami prawdy o Bogu, nawet wtedy gdy będziemy na nie patrzyli z drugiej strony. Pamiętam powieść, w której zaświaty zdefiniowano jakoś tak: wszystko inaczej niż tu, ale jest tam ten sam Chrystus. To samo można powiedzieć o dogmatach: będziemy na nie patrzyli inaczej niż tutaj, ale będziemy je tak samo szanowali. Co ciekawe, myśli tego rodzaju znajdziemy np. u św. Teresy z Avila, mimo że karmelici to najbardziej mistycznie "odlotowa" z wielkich duchowości chrześcijańskich.
No cóż, tyle myśli a propos zajawki ankiety ze strony "Tygodnika". Nie wiem jeszcze, czy moja wypowiedź ukazał się bez zmian - ale zamieszczam tu to, co wysłałem do TP:

Wierzę w to, że w historii Jezusa obecny jest zarazem powszechnik losu człowieczego i misterium Bożego Logosu, zstępującego „dla nas ludzi i dla naszego zbawienia”. Zginąłbym bez tej teleskopowej Prawdy o historii, o człowieku i o Bogu-Zbawcy.

Uczestniczyłem kiedyś, jeszcze jako student w latach 80., w rekolekcjach młodzieżowych, w trakcie których ksiądz poprosił, abyśmy podchodzili do mikrofonu i mówili „kim jest dla mnie Jezus Chrystus”. Nie było chętnych, i zaczynaliśmy się czuć trochę jak przepytywani na „spontanicznych” Mszach dla dzieci – ale w końcu z nawy wyłonił się starszy pan i do mikrofonu trzymanego przez rekolekcjonistę powiedział, że Jezus Chrystus to „Syn Boży i Zbawiciel”. Powiedział więc w skrócie to samo Credo, które w trakcie tej liturgii „mówiliśmy” wielokrotnie, słowem i ciałem, wszyscy jako zgromadzeni w Kościele – i za ten brak oryginalności i personalizacji został natychmiast ukarany przez dysponenta mikrofonu, który wyraźnie rozczarowany domniemanym rytualizmem tego wyznania, wezwał tym razem, aby mówić raczej o tym, kim Jezus jest „dla ciebie” i „tak naprawdę”. Doczekał się: za chwilę wszyscy usłyszeliśmy wyznanie dziewczyny, mówiącej – na wysokim emocjonalnym C świadectwa – że „co prawda nie wierzy w Jezusa (jest ateistką), ale bardzo go szanuje i nawet czuje z nim jakiś nieuchwytny kontakt”.

Pamiętam dobrze swoje reakcje z tamtego czasu: jak byłem zgorszony całym tym konferansjerskim rytualizmem rekolekcjonisty, jak w stosunku do spostponowanego starszego pana mieszało mi się uczucie wdzięczności, poczucie wspólnoty „katechizmowej” wiary i rodzaj żalu, że jego wyznanie nie było tak atrakcyjne – oraz jak wyznanie dziewczyny równocześnie burzyło mi krew swoją niefrasobliwą wewnętrzną sprzecznością, ale i kusiło do odkrywania w tym wzniosłych paradoksów Deus absconditus.

Dziś, po latach, wciąż nie mam chęci podchodzić do mikrofonu w ramach anty-rytualnego rytuału „autentycznych świadectw”. Swój osobisty stosunek do Pana Jezusa wyrażam, gdy wraz z Kościołem recytuję pradawne Credo, klękam przy słowach o Wcieleniu, na imię Jezus pochylam głowę, czynię co mogę, aby uczcić Go w Komunii… Wszystko to z nadzieją, aby „umysł zgadzał się z głosem”, a codzienne życie z tymże umysłem. I dlatego wyrwany do mikrofonu, nie powiedziałbym nic więcej poza tym, czego nauczył mnie Kościół realnej obecności, Pisma, papieży, soborów i dogmatów. Wszystko inne to słoma, produkt łatwopalny.